Sayıştay nedir, hangi görevleri yapar?

Tarihi oldukça eskiye dayanan Türk yargı sistemi, günümüzde dört yargı kolundan meydana gelmektedir. Bunlar adli yargı, anayasa yargısı, idari yargı ve uyuşmazlık yargısı olarak isimlendirilmiştir. Adli yargı mahkemeleri kendi içinde hukuk mahkemeleri ve ceza mahkemeleri olacak şekilde ikiye ayrılmıştır. Bu yargı mahkemesi türünün temyiz mahkemesi ise Yargıtay’dır. İdari yargı mahkemeleri idari yargının konusunu meydana getiren her türlü davayı görmekle görevlidir.

Anayasa Mahkemeleri'nin temel görevi yasama organının bazı işlemlerinin Anayasa'ya uygun olup olmadığını denetlemektir. Askeri ceza yargısı mahkemeleri asker olan kişilerin disiplin suçu olarak verilmiş olan suçlarına bakmakla görevli olan mahkemelerdir.

Sayıştay nedir?

Sayıştay, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda düzenlenen bir mali yargı organı olarak tanımlanmaktadır. Merkezi yönetim bütçesi kapsamında olan kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının tüm gelirlerini, giderlerini, mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ile yükümlü olan Sayıştay’ın çeşitli görevleri ve yetkileri bulunmaktadır.

Kanunun ilgili maddesine göre Sayıştay’ın tam ve resmi tanımı ve kuruluş amacı şu şekildedir:

"Kamuda hesap verme sorumluluğu, mali şeffaflık esaslarının çerçevesinde, kamu idarelerinin ekonomik, etkili, verimli ve hukuka uygun bir şekilde çalışması ile kamu kaynakların ön görülmüş olan hedef, amaç ve kanunlar ile diğer hukuki düzenlemelere uygun olarak elde edilmesi, korunması ve kullanılması için meclis adına yapılacak olan denetimleri, sorumlu olan kişilerin hesap ve işlemlerinin kesin hükme bağlanmasını ve kanunlar ile verilen inceleme denetleme ve hükme bağlama işlerinin yapmak."

Sayıştay, kurumsal bağımsızlığı olan bir kuruluş olarak ifade edilmiştir. İlgili kanunun maddesine göre Sayıştay denetimi asıl itibarı ile performans ve düzenlilik denetimlerini kapsamaktadır. Kamu kurumları tarafından yapılan tüm harcamaların uygun olup olmadığını denetlediği için bir tür kamu denetimi olarak da önemli kabul edilir.

Sayıştay hangi görevleri yapar?

Kamu idarelerinin çeşitli faaliyetlerini denetlemek üzere çalışan Sayıştay görevleri ve yetkileri şu şekilde özetlenebilir:

• Kamu idarelerini mali faaliyet, işlem ve karar ile hesap verme sorumlulukları çerçevesinde denetler ve çıkan sonuçlar hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne eksiksiz, yeterli, doğru, zamanlı bilgiler ve raporlar sunar.
• Kanunlar ile verilen denetleme, inceleme, hükme bağlama, karar alma gibi işlemleri gerçekleştirir.
• Genel uygunluk bildirimlerini Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunmakla yükümlüdür.
• Genel yönetim kapsamında olan kamu idarelerinin tüm gelir, gider, mallarına dair hesap ve işlemlerini kanunlara ve diğer tüm hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığına dair denetler.
• Kamu idarelerinde sorumlu olan kişilerin hesaplarından ve işlemlerinden kamu zararına yol açan unsurları kesin hükme bağlamakla yetkilidir.
• Denetim ve inceleme alanında olan kişi ve kurumlardan ilgili evrak ve bilgileri isteyebilir.
• Denetimine giren kamu idarelerinin işlemleri ile ilgili gerekli gördüğü her eşyayı, malı, kaydı sorgulayabilir.
• Yapılan denetimler esnasında gerekli gördüğü takdirde Sayıştay dışı uzman görevlendirilmesi de yapılabilir. Uzman ya da bilirkişi görevlendirilmesine dair tüm usuller ve esaslar yönetmeliklerde belirlenmiştir.
• Kamu idarelerinin tüm işlemlerini, etkinliklerini, hesaplarını döneme bağlı olmadan yılı içinde ya da geçmiş yıllar ile denetleyebilir.
• Denetleyeceği kamu idarelerini konu, proje, program, sektör bazında da inceleyerek denetleme hakkına sahiptir.
• İlgili Sayıştay kanunu ya da diğer kanunlar ile yüklendiği görevlerin yerine getirilmesi sırasında kamu idareleri ve görevlileri ile direkt olarak yazışmaya gerekli gördüğü takdirde belge, kayıt ve defterleri göndereceği kişilerin aracılığı ile görme hakkı bulunur.