Sirkadiyen ritim, vücudumuzun doğal uyku ve uyanıklık düzenini yöneten bir iç saat olarak tanımlanabilir. Bu ritim 24 saatte bir tekrar eder. Bu biyolojik saat uyku düzeniyle beraber vücuttaki birçok döngüyü kontrol eder. Bu nedenle sirkadiyen ritmin dengede olması oldukça önemlidir. Günümüzde ise gece vardiyaları, uzun süre bilgisayar, tablet ya da telefon kullanmak gibi faktörler doğal ritmin bozulmasına yol açabilir.
Sirkadiyen ritim bozukluğu, insan bedeninin uyku ve uyanıklık döngüsünün normal şekilde çalışmadığı bir durum olarak tanımlanır. Bu sorun vücudun biyolojik saatinde aksaklıklar yaratır. Bu aksaklıklar sebebiyle uykuya dalmakta ya da uyanmakta güçlük çekmek, aşırı yorgunluk, dikkat eksikliği ve ruh hali değişiklikleri gibi etkiler görülebilir.
Sirkadiyen kelimesi Latince’de yaklaşık ve diem ise gün kelimelerinin birleşiminden oluşur. Sirkadiyen ritim sayesinde vücudun 24 saate yayılmış biyolojik işlevleri yönetilir. Bunlar arasında uyku-uyanıklık düzeni, hormon salgısı, vücut ısısı, sindirim sistemi ve metabolizma gibi pek çok önemli biyolojik süreç yer alır. Bu nedenle ritmin bozulması genel sağlığı ve yaşam kalitesini olumsuz yönde etkiler.
Sirkadiyen ritim bozuklukları şu şekilde çeşitlenmektedir:
Jet lag vücudun gece-gündüz döngüsünün bozulması anlamına gelir. Bu durum uzun mesafeli uçak yolculuklarında ortaya çıkar. Vücut yeni bulunduğu bölgedeki uyku saatine uyum sağlamakta zorlanır. Jetlag nedenleri arasında kabin basıncı, atmosfer ve güneş ışığı gibi durumlar da yer alabilir.
Vardiyalı çalışma saatlerinin vücudun doğal uyku düzenini bozması olarak açıklanır. Bilhassa gece vardiyası nedeniyle gündüz uyumak zorunda olan kişilerde görülür. Bu durum sebebiyle vücut biyolojik saatle senkronize olamaz. Kişiler gece uyumakta gündüz ise uyanmakta zorlanır.
Bu bozuklukta kişi normalden daha erken uyur ve uyanır. Bu sorun çoğunlukla yaşlı insanlarda görülür. Örneğin akşam 8-9 gibi uyuyan bir kişi gece 3-4 civarında uyanır. Bu uyku düzeni ise anormal olarak kabul edilir.
Bazı durumlarda vücudun biyolojik saati 24 saatlik döngüye göre hareket etmez. Uyku ve uyanıklık saatleri oldukça değişkendir. Bu sorun görme engeli ve körlük yaşayan kişilerle yaygın bir şekilde görülür. Kişiler farklı saatlerde uyur ve uyanır.
Kişinin uzun süre uyumaması ve gün içerisinde kısa uykular alması olarak açıklanabilir. Bu sorun demans ve diğer beyin hastalıkları olan kişilerde daha sık görülür. Gece yeterince uyuyamaz ve gündüz saatlerinde daha uyanık olur.
Bu sorunun temelinde kişinin gece geç saatlerde uyuması ve sabah geç saatlerde uyanması bulunur. Bu nedenle iş ve okul rutinleri aksayabilir. Gün boyunca uyku hali devam ederken genellikle çocuklarda ve gençlerde görülür.